با فرارسیدن پانزدهم سرطان، مهلت تعیین‌شده از سوی دولت ایران برای خروج مهاجران افغانستان از این کشور، میلیون‌ها شهروند کشور در معرض خطر بازداشت و اخراج فوری قرار گرفته‌اند. ضرب‌الاجلی که هم‌زمان با افزایش نگرانی‌ها نسبت به امنیت داخلی ایران پس از جنگ ۱۲روزه‌ی این کشور با اسراییل، پیش از موعد اجرایی شد و اکنون گمان می‌رود تشدید شود.
مقام‌های ایرانی گفته‌اند که این اقدام بخشی از کارزار گسترده‌ی «بازگرداندن مهاجران غیرقانونی» است که از سال ۲۰۲۳ آغاز شده‌است. به‌دنبال آن، دولت ایران از ماه مارچ از مهاجران افغانستان فاقد مجوز خواست تا به‌صورت داوطلبانه کشور را ترک کنند، در غیر آن با اقدامات قهری مواجه خواهند شد.
آمارهای سازمان بین‌المللی مهاجرت نشان می‌دهند که از آن زمان تاکنون، بیش از ۷۰۰ هزار مهاجر افغانستان ایران را ترک کرده‌اند؛ تنها در ماه جون، بیش از ۲۳۰ هزار تن از ایران به افغانستان بازگشته‌اند. دفتر کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان نیز اعلام کرده که در جریان جنگ پسین ایران و اسراییل، میانگین اخراج روزانه مهاجران افغانستان به بیش از ۳۰ هزار تن افزایش یافته‌است، افزایشی چشمگیر نسبت به رقم روزانه‌ی ۲ هزار تن پیش از آن.
با آن‌که مقامات ایرانی تاکید کرده‌اند این روند «هدف‌مند علیه مهاجران افغانستان» نیست، اما گزارش‌های میدانی حاکی از افزایش احساسات ضد شهروندان افغانستان در فضای عمومی و رسانه‌های اجتماعی این کشور است. فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت ایران، در بیانیه‌ای گفته‌است: «ما همواره تلاش کرده‌ایم میزبان خوبی باشیم، اما امنیت ملی اولویت دارد و اتباع غیرقانونی باید بازگردند.»
در سوی دیگر، نهادهای حقوق‌بشری و کمک‌رسان نسبت به تبعات انسانی این اقدام هشدار داده‌اند. عرفات جمال، نماینده‌ی کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان در افغانستان، با اشاره به وضعیت مهاجران در مرز، گفته‌است: «آن‌ها گیج، درمانده، گرسنه و خسته‌اند. گاهی پنج بس هم‌زمان می‌رسند و خانواده‌ها بدون هیچ پشتیبانی رها می‌شوند.»
بتول اکبری، یک زن مهاجر افغانستان و مالک رستورانتی در تهران، در گفت‌وگو با الجزیره از «رشد احساسات ضد مهاجران افغانستان» ابراز نگرانی کرده و گفته‌است: «این دردناک است که مردمی را از تنها خانه‌ای که می‌شناخته‌اند، اخراج کنند. ما در ایران به دنیا آمده‌ایم؛ اینجا وطن دوم ماست.»
به گفته‌ی نهادهای بین‌المللی، بیش از ۴ میلیون مهاجر و پناه‌جوی افغانستان در ایران زندگی می‌کنند و بازگشت اجباری این جمعیت می‌تواند به‌گونه‌ی جدی وضعیت انسانی و ثبات شکننده‌ی افغانستان را تضعیف کند، کشوری که با فقر، ناامنی، و حکومت طالبان دست‌وپنجه نرم می‌کند.
کارشناسان سیاسی، افزایش اخراج مهاجرانستان را نه‌فقط اقدامی در راستای سیاست‌های امنیتی تهران، بلکه واکنشی به فشارهای داخلی در سایه‌ی بحران‌های اقتصادی و مناقشات منطقه‌ای می‌دانند. با این حال، نگرانی‌های بین‌المللی نسبت به آغاز یک بحران انسانی تازه در افغانستان همچنان در حال افزایش اند.
