جنگ، فقر، عقب‌گرد؛ جهان در سال ۲۰۲۳

اکنون که در آخرین روزهایِ آخرین ماه سال ۲۰۲۳ میلادی ایستاده‌ایم و بیش‌تر از چند ساعت به تحویل سال جاری و گذار به سرزمین‌های ناشناخته‌ی سال آینده‌ی میلادی نمانده‌است،‌ شاید فرصت خوب و درنگ به‌هنگامی باشد که رو به سال گذشته کرده و بنگریم که جهان در این دوازده ماه پُرتنش چه چیزهایی را فراچنگ آورد و چه چیزهایی را از دست داد،‌ آیا ما در این سال شاهد «وضع بهتری» بر روی کره‌ی خاکی بودیم؟ آیا تمدن بشری در این سال پیشرفتی داشت؟‌ و این‌که آیا می‌توان رشد و توسعه‌ی هوش مصنوعی را «پیشرفت تمدن انسانی» دانست و یا خیر. جهان در سالِ ۲۰۲۳ چگونه بود و چه اتفاقات مهمی در این سال رخ دادند؟‌

نخستین هدیه‌ی سال ۲۰۲۳ میلادی، پایان یافتن «وضعیت اضطراری» سازمان جهانی صحت برای «شیوع کووید ۱۹» یا همان ویروس «کرونا» بود. پس از دوسال دست‌وپنجه نرم کردن با ویروس ناشناخته‌ای که بیش‌تر از یک میلیون انسان را در سرتاسر جهان به هلاکت رساند، جهان در سال جاری میلادی، از شر تاثیرات این ویروس بر روی بدن‌های انسانی رهایی یافت.

اگرچه ۲۰۲۳ با خبر خوش پایان کرونا آغاز شد، ولی این سال را نمی‌توان سال نیک و خوش‌یمنی برای بشریت به‌حساب آورد. ۲۰۲۳ با وقوع یکی از مرگبارترین زمین‌لرزه‌های قرن حاضر در ترکیه و سوریه ادامه یافت. زمین‌لرزه‌ای که مضاف بر خسارات اقتصادی هنگفت برای مردم ترکیه، دست‌کم جان ۶۰ هزار تن را در ترکیه و سوریه گرفت و تاثیر عمیقی بر وضعیت اقتصادی مردم ترکیه نهاد. زمین‌لرزه‌ای که پنجمین زمین‌لرزه‌ی مرگبار از آغاز قرن بیست‌ویکم تاکنون شمرده می‌شود. از سویی دگر، زمین‌لرزه‌های وحشتناک دگری نیز جهان را در این سال میلادی تکان دادند. زمین‌لرزه‌ی ۶.۸ ریشتری مراکش و درکنار این‌ها زمین‌لرزه‌ی مرگباری که غرب افغانستان و ولایت/استان هرات را تکان داد و تعداد تلفات آن تا هفته‌ها پس از وقوع زمین‌لرزه درحالِ افزایش بود.

نه‌تنها از حیث مصایب طبیعی بلکه از حیث ادامه‌ی جنگ نیز این سال میلادی، نه‌تنها سالِ ادامه‌ی جنگ‌های ناتمام بشریت، بلکه سال وقوع جنگ‌های نامشروع و غیرموجه دگری بود که جان ده‌ها هزار انسان را گرفت و تاکنون نیز به ستاندن جان افراد غیرنظامی و بی‌گناه ادامه می‌دهد. روسیه در شرق اروپا هم‌چنان درحالِ جنگ با ارتش اوکراین است، ارتشی که از سوی ناتو و ابرقدرت‌های غربی حمایت می‌شود و تاکنون موفقانه از تسلط رژیم پوتین به اوکراین جلوگیری کرده‌است. این جنگ درحالی تبدیل به یک جنگ فرسایشی و پُرهزینه می‌شود که پیش‌بینی‌ها حاکی از تسلط فوری روسیه بر اوکراین و تکرارِ سناریوی کریمه با سرزمین اصلی اوکراین بود؛ ولی به‌هرجهت به‌دلیل مقاومت مردم و ارتش اوکراین و حمایت گسترده‌ی غرب از اوکراین برای ایستادگی در برابر ارتش روسیه، این جنگ هم‌چنان ادامه دارد و صرفاً فیصدی کمی از خاک اوکراین به‌تسلط ارتش روسیه درآمده‌است.

اما مهم‌ترین خبر جنگی سال ۲۰۲۳، حمله‌ی گروه‌ شبه‌نظامی «حماس» به مردم اسرائيل و کشتن بیش‌تر از ۱۲۰۰ تن و گروگان‌گیری بیش از دوصد تن در نتیجه‌ی این حملات بود. حملاتی که با واکنش‌های تند مردم جهان روبه‌رو شد و «حماس» را باری دگر در فهرست گروه‌های «تروریستی» جهان بالا کشید. البته اسرائیل به نکوهش و «پی‌گیری» مشخص حمله‌ی حماس به مردم خود اکتفا نکرد و یکی از گسترده‌ترین عملیات‌های نظامی سال جاری میلادی را به‌راه انداخت. حملاتی که به‌باور بسیاری از «حوزه‌ی دفاع از خود» عبور کرده و تبدیل شدند به «کشتار غیرنظامیان» غزه و مردمانی‌که هیچ ارتباطی با حماس و دگر گروه‌های آزادی‌خواه فلسطینی نداشتند. براساس آمارهایی‌که وزارت بهداشت غزه منتشر کرده‌است، اسرائیل در دو ماه گذشته در غزه بیش‌تر از ۲۰ هزار تن را کشته و بیش‌تر از ۵۰ هزار تن را زخمی کرده‌است، بیست هزار انسانی‌که بیش‌تر از ۶۰ درصد آن زنان و کودکان بوده‌اند.

در زمینه‌ی تکنالوژی و رشد تکنیکی اما سال ۲۰۲۳ را می‌توان سال درخشانی به‌شمار آورد. در این سال هوش مصنوعی تبدیل به یکی از کاربردی‌ترین شاخه‌های تکنیک شد و شرکت‌های بزرگ فن‌آوری پول‌های هنگفتی را در زمینه‌ی هوش مصنوعی که اینک «آینده‌ی بشریت» دانسته می‌شود، سرمایه‌گذاری کردند. از سویی نیز با رشد سریع و – حتا حیرت‌آور این پدیده – شماری هم نگران پیامدهای رشد هوش مصنوعی و لحظه‌ی تکینگی آنند که باید نگریست تا چه حد قابل پیش‌گیری و مدیریت خواهد بود.

تغییرات اقلیمی هم‌چنان در این سال ادامه یافتند و براساس آماری که از مراکز معتبر مطالعات زمین‌شناسی منتشر شده‌اند، ۲۰۲۳ گرم‌ترین سال ثبت‌شده بر روی کره‌ی زمین بوده‌است و کره به‌دلیل انتشار گازهای گل‌خانه‌ای به‌سطح اتموسفیر گرمایش بی‌سابقه‌ای را شاهد بوده‌است. پیامدهای تغییرات اقلیمی و آسیب رسیدن به «اکو سیستم» نیز در این سال میلادی با آتش‌گرفتن جنگل‌هایی در امریکا، اروپا و آسیا و آب‌شدن قسمت دگری از یخ‌های قطبی ادامه یافت.

باتوجه به کشتار گسترده‌ی غیرنظامیان و ادامه‌ی رشد ملی‌گرایی و تمایل به‌سروری و برتری کشور خودی بر دگران، ۲۰۲۳ را نمی‌توان «سال پیشرفت» برای تمدن انسانی به‌حساب آورد. در این سال زنان و دختران افغانستان هم‌چنان از بنیادی‌ترین حق خویش که همان حق آموزش است، محروم ماندند. کشتار بی‌حساب‌وکتاب مردم در فلسطین ادامه یافت و در اروپا و امریکای شمالی، گروه‌های ملی‌گرا، ضدمهاجر و ضدمسلمان به‌ اوج‌گیری و پیشرفت خویش ادامه دادند که همه و همه خبر از آینده‌ی نامعلوم – و به‌باور متفکرانی چون ژیژک تاریک – برای تمدن بشری می‌دهند.

در یک کلام، سالی‌که گذشت، نه در افغانستان و نه در باقی کره‌ی زمین، خبری از تغییر شگرف و رو به آینده‌ای که بتوان آن‌ٰرا کورسوی امیدی برای بشریت انگاشت، نبوده‌است. حیات و تمدن بشر بر روی این سیاره هم‌اینک درحالِ قربانی شدن برای منافع تاجران نفت است، صلح در سطح جهانی در خطر است و جنگ‌های حساسی که اکنون در شرق اروپا و خاورمیانه برپاست می‌تواند منتج به جنگ‌های بزرگ‌تر و ویران‌گرتری شوند، جهان به‌هیچ رو در مسیر رفع نابرابری اقتصادی قرار ندارد و درحالی‌که «فرودستان» فرودست‌تر می‌شوند، ثروت‌ کشورهای توسعه‌یافته و شرکت‌های چند ملیتی و صنعت‌های بزرگ هم‌چنان درحال باد کردن و بیش‌تر شدن است. درکنار همه‌ی این‌ها می‌توان به بحران روبه افزایش پناه‌جویی این فرودستان از کشورهای عقب‌مانده و سرازیر شدن آنان به‌عزم رفتن به اروپا و امریکای شمالی اشاره کرد. بحرانی‌که به‌باور متفکرانی در اروپا، هزینه‌ای است که جهان توسعه‌یافته باید برای استعمار و در تاریکی نگه‌داشتن کشورهای عقب‌مانده و توسعه‌نیافته و یا جهان سومی باید بپردازد.