زادروزِ‌ فاجعه؛ سال‌گرد تهاجم ارتش سرخ به افغانستان

ششم جدی/دی‌ماه برابر است با سال‌روز حمله‌ی ارتش سرخ شوروی به افغانستان و اشغال این کشور توسط آن ابرقدرت جهانی. حمله‌ای که بی‌تردید در شمارِ تلخ‌ترین خاطرات جمعی تاریخ مشترک معاصر مردم افغانستان جا می‌گیرد. تا هم‌اینک که از خروج ارتش سرخ از افغانستان دهه‌ها می‌گذرد، هنوز نشانه‌ها و آوارهایی که سربازان ارتش سرخ در افغانستان پدید آوردند، پابرجاست. روستاهای متروک و برباد رفته، خانه‌های سوخته و بقایای تانک‌های جنگی‌ای که نباید در خاک یکی از عقب‌مانده‌ترین کشورهای جهان سرازیر می‌شدند. اما مهم‌ترین پیامد تاریخی حمله‌ی شوروی به افغانستان را می‌توان تبدیل شدن این خاک به نبردگاه ابرقدرت‌ها دانست؛ حمله‌ای که پای امریکا، اعراب، پاکستان و اروپا را به‌صورت مستقیم در امور داخلی افغانستان باز کرد و نتیجه‌ی آن «جهادی» شد که مردم افغانستان تا ام‌روز هزینه و تاوانش را پس می‌دهند.

مقاومت در برابر هریورش و تهاجمی از جنس آن‌چه اتحاد جماهیر شوروی در افغانستان رقم زد، می‌تواند قابل دفاع و «مشروع» باشد، به این معنا که هیچ مردمی در برابر ستمی آن‌چنان آشکار و وقیح خاموش نمی‌نشینند، اما این مقاومت و دفاعِ مشروع فقط در صورتی می‌تواند مشروع باشد که خود مبلغان و داعیان این «مقاومت» دیوهای دگری نباشند. اگر دفاع و مقاومت در برابر یک تعرض، بخواهد اوضاع را مثل وضع سلطه‌ی متجاوزان – و در مورد مجاهدان حتا بدتر از وضع دوران تجاوز شوروی – نگه‌دارد، آن‌گاه آن مقاومت را نمی‌توان مشروع شمرد. به‌عبارتی دگر، اگر پیروزی مقاومت و «جهاد» به‌معنای «تمدید ستم» بر مردم باشد، آن‌گاه مقاومت و جهاد همان‌قدر «نقض غرض»‌ و نامشروع است که خودِ نفس تجاوز و تهاجم. کارستان‌هایی که مجاهدان افغانستان – هر هفت تنظیم جهادی – در چهار سال پس از پیروزی انجام دادند، منتج شد به پیدایش طالبان، این میوه‌های تلخ باغستان جهاد و مجاهد در این کشور.

با این اوصاف، پیروزی جهاد در برابر اشغال ستم‌گرانه‌ی ارتش سرخ، یک دقیقه‌ی «حماسی» در تاریخ این کشور نیست، دقیقه‌ی پیروزی مردم افغانستان نیست، بلکه دقیقه‌ی پیروزی امریکا در برابر شوروی و ادامه‌ی «شکست»‌ مردم افغانستان است. شکست و تراژدی‌ای که هم‌اینک ادامه دارد.

سخن گفتن از پیروزی در برابر ارتش سرخ شوروی و تجاوز آن به افغانستان، مانند گفتن از پیروزی افغانستان در برابر امریکا است، حالانکه باید از خود پرسید برنده‌ی واقعی این بازی‌های نحس سیاسی کی بوده‌است، مردمی‌که دختران و خواهران آن‌ها «اجازه‌ی درس خواندن» ندارند؟ مردمی‌که در شمار گرسنه‌ترین مردمان جهان هستند؟ مردمی‌که پس از رفتن شوروی به خون هم‌دگر تشنه بودند و صدها هزار خود را در جریان جنگ‌های داخلی قتل عام کردند. در این نگاه تجاوز شوروی و جهاد هم‌ارز و ادامه‌ی ظلم و ستم‌گری بر این مردم است، ستمی‌که هم‌چنان ادامه دارد.