«فارمت مسکو» و نگرانی‌های آن

نشست فارمت مسکو، که روز جمعه و بدون حضور نماینده‌ی ایالات متحده‌ی امریکا در شهر کازان روسیه آغاز شده بود، پس از گفت‌وگوهایی فشرده از سوی کشورهای عضو این فارمت در مورد افغانستان و با نشر اعلامیه‌ای مشترک در پایان، به‌اختتام رسید. نخستین نکته‌ی مورد تاکید کشورهای حاضر در این نشست، ابراز نگرانی از گسترش فعالیت گروه دولت اسلامی عراق و شام (داعش) در افغانستان بود و اعضای این فارمت، از رژیم طالبان خواسته بودند تا به‌ مبارزه‌ی پی‌گیر با داعش به‌منظور نابودی کامل آن در این منطقه ادامه دهد، دومین نکته‌ای که در اعلامیه‌ی پایانی این نشست روی آن تمرکز شده‌است، موضوع ایجاد حکومتی فراگیر در افغانستان است که بتواند از منافع گروه‌های متفاوت حاضر در افغانستان نمایندگی کند، تاکید این کشورها جاگزینی «دولت موقت» طالبان با نظامی‌ست که تکثر و تعدد قومی و زبانی در افغانستان را متبلور کند. ارچند این موضع اعضای نشست به مذاقِ نماینده‌ی طالبان خوش نیامد و امیرخان متقی، وزیر امور خارجه‌ی رژیم طالبان در واکنش گفت که کشورهای منطقه نباید برای افغانستان نسخه‌ بپیچند. سومین نگرانی نشست فارمت مسکو – که شماره‌ی خود بیان‌گر اولویت آن برای اعضای این نشست است- وضعیت ناگوار حقوق بشری در افغانستان است که آن‌ها خواستند طالبان در این موارد نرمش نشان داده و حقوق اولیه و اساسی زنان و دختران را زیرپا نگذارند. و در پایان نیز از طالبان خواسته‌اند که به سرکوب گسترده و پی‌گیر پدیده‌ی قاچاق مواد مخدر در قلم‌رو حاکمیت خود ادامه دهند. اما به‌راستی این اعلامیه چه چیزی در مورد موضع این نشست و عمده‌ترین نگرانی آن در مورد وضعیت افغانستان به ما می‌گوید؟ اهمیت اوضاع داخلی افغانستان برای این کشورها چیست و آیا اصلاً گرسنگی و فقر و نقض حقوق بشر مردم افغانستان برای این کشورها محلی از اعراب دارد یا نه.

این‌که نخستین نکته‌ی این اعلامیه موضوع فعالیت داعش است، نگرانی روسیه و متحدان آن در افغانستان را به‌خوبی نشان می‌دهد، این‌که روسیه و حیاط خلوتِ امنیتی، سیاسی و اقتصادی آن‌ (جمهوری‌های آسیای مرکزی) و هم‌چنین ایران، بیش‌تر از هرچیزی نگران برآمدن گروهی «متوحش‌تر» از رژیم حاکم در افغانستان و به‌مخاطره افتادنِ امنیت داخلی این کشورها است. البته چنین چیزی بسیار قابل‌ درک و قابل پیش‌بینی است که در میدان سیاست، اصل و اولویت برای هرکشوری منافع داخلی خودش باشد؛ اما این را باید برای کسانی باصدایی بلند و تاکید موکد خواند و تکرار کرد که این کشورها، و هیچ‌کس و کشور دگری در جهان، نگرانی چندانی در به‌روزی و بدروزی مردمان این خاک نداشته و ندارد و بسیار بیش‌تر از مرگ هر روزه‌ی ما، به‌فکرِ «امنیت روانی» شهروندان و ساکنان خاک خویشتن است. و اگر کسانی هم‌چنان و با همان خیال‌های خام دهه‌های پیش‌تر، فکر می‌کنند که بناست باز ابرقدرتی بیاید و «جامعه‌ی جهانی» بیاید و «ناتو» و یا پیمانی چون ناتو بیاید و مشکل ما را حل کند، بهتر همان که بداند هیچ‌ کشوری در جهان هرگز، بدبختی‌های بی‌پایان خاکش را به مفت هم خریدار نبوده‌است و همان حمله‌ی ناتو نیز روشن شد که بخاطر دموکراسی و مردم‌سالاری و آزادی در افغانستان بود و یا اعمال جبری نفوذ بر ایران و روسیه و چین.

موضوع دوم مورد تاکید این نشست البته، به‌گونه‌ای با وضع داخلی در افغانستان در ارتباط است؛ تشکیل حکومتی فراگیر از سوی طالبان است. البته این‌که طالبان چقدر به این خواست توجه خواهند کرد و آن را جدی خواهند گرفت، پیدا نیست، تجربه‌ی دوساله‌ی حاکمیت آن‌ها نشان داده‌است که هرگونه‌ای از مشارکت سیاسی در قدرت برای طالبان هیچ‌چیزی بیش‌تر از یک فکاهیِ «دموکراتیک» و در نتیجه «کفرآمیز» نیست و آن‌ها به‌صراحت گفته‌اند که آن‌ها حق حاکمیت را برای خداوند قائل‌اند و از آن بالاتر، خود آن‌ها «از طرف» خداوند مالک و قادر، بر مردم حکومت می‌کنند. و بی‌شک که چنین گروه و چنین رژیمی جایی برای شریک کردن کسی در قدرت سیاسی نمی‌بیند.

دو مورد دگری که در این نشست بر آن‌ها تاکید شده‌است نیز برای کشورهای عضو این فارمت، هماره در حاشیه‌های مسئله‌ی افغانستان قرار داشته‌اند، موضوع حقوق بشر و حقوق زنان. این کشورها بنابر رژیم‌های توتالیتری که در خود آن‌ها روی کار است، بسیار طبیعی است که موضع طالبان در سرکوب و وضع قوانین سخت‌گیرانه‌ی داخلی برای‌شان قابل درک باشد، حتا اگر به‌صورت علنی از آن حمایت نکنند.

باید نشست و نظاره‌ کرد که نتیجه‌ و تاثیر عملی این نشست برای افغانستان به‌صورت داخلی و خارجی چه خواهد بود و آیا رژیم طالبان گامی در راستای گسترش هم‌کاری‌های سیاسی با این فارمت خواهد گذاشت یا نه، زمان نشان خواهد داد که آیا رژیم طالبان شعور سیاسی لازم برای تمدید بقای خود را دارد و یا نه.