طالبان و قطر؛ اتحادی شکننده؟

شیخ محمدبن‌عبدالرحمان، نخست‌وزیر قطر در گفته‌های اخیر خویش در مورد افغانستان گفت: هیچ برنامه‌ی روشنی برای آینده‌ی افغانستان وجود ندارد. این گفته در حالی بیان می‌شود که رژیم طالبان در افغانستان هم‌چنان و پس از گذشتِ دوسال از بازگشت به‌قدرت، توسط هیچ دولت و یا نهاد بین‌المللی‌ای رسمیت نیافته‌است و هنوز هم نمایندگان سیاسی آن‌ها در حالِ آمدوشد به کشورهای منطقه و جهان، به‌منظورِ اقناعِ این کشورها برای پذیرش طالبان در مقام حاکمیت رسمی و مشروع افغانستان هستند. این نمایندگان سیاسی به میان‌جیِ دولت‌هایی هم‌چون دولت قطر، حتا با نمایندگان و دیپلمات‌های ایالات محتده‌ی آمریکا – آن دشمن «کافر و بدسگال»- نیز دیدارها و گفت‌وگوهایی داشته‌اند، گفت‌وگوهایی که هنوز خبری از برایند و نتایج آنان نیست. نمایندگان سیاسی طالبان هم‌چنین دیدارهای مکرری با مقامات کشورهایی چون روسیه، ترکیه، ایران و پاکستان داشته‌اند.

در این میان قطر، در مقام یکی از نزدیک‌ترین کشورهای عربیِ منطقه‌ی خاورمیانه به طالبان، که هماره متهم به پشتیبانی مالی و سیاسی از این گروه بوده‌است، نقشی برازنده و بارزی را ایفا می‌کند. قطر حتا در زمان حاکمیت جمهوری اسلامی افغانستان نیز با گروه طالبان در ارتباط بوده و زمینه‌ی گشایش دفتر سیاسی این گروه در خاک خود را مهیا کرده بود. این کشور، هم‌چنین نقش بسیار مهمی در برگزاری، تسهیل و به‌نتیجه رسیدنِ روند صلح میان دولت ایالات متحده با گروه طالبان داشت و قرادادِ «دوحه» نتیجه‌ی پادرمیانی و وساطت همین کشور میان دو گروهِ مشغول جنگ بود.

اما گفته‌های تازه‌ی نخست وزیر قطر،‌ نشان‌گر به‌تیرگی گراییدن روابط طالبان با این دولت است. بیان‌گر گونه‌ای نومیدی و یأس از عمل‌کرد و کارنامه‌ی طالبان در دوسالی که از حاکمیت آن‌ها به افغانستان می‌گذرد. آنان به روشنایی می‌نگرند که طالبان سرگرم برخوردهای ایدئولوژیک و جزئی بوده و برنامه‌ی جامع و یا حتا روشنی در مورد آینده‌ی افغانستان ندارند. اندیشه‌ی اصلی طالبان در این دوسال، پیراستنِ شهر و روستا از آن‌چه آن‌ها «منکرات» می‌دانند، بوده‌است. فرمان‌های صادرشده توسط مقام‌های بلندپایه‌ی این گروه بیش‌تر ناظر بر «تطبیق شرع»، «وضع محدودیت» و سلب حق‌های متفاوت از اقلیت‌ها و گروه‌های فکری، صنفی و جنسیتی متفاوت بوده‌است. اما در این بُرهه‌ی زمانی، هیچ طرح روشنی از جانب این رژیم در مورد چگونگی توسعه‌ی اقتصادی، تحصیلی و سیاسی افغانستان مشاهده نشده‌است. نه‌تنها این برنامه‌ها وجود ندارند و از رژیم تلاشی برای آفرینش و ساختن آن‌ها دیده نشده‌است، بلکه مسیری که این گروه می‌پیماید و در آن حرکت می‌کند؛ راهِ تشدید و عمیق‌تر کردنِ این تضادها است. به‌گونه‌ی طالبان نه‌فقط کاری در مورد مسائل مهم بنیادین جامعه هم‌چون بی‌کاری، عقب‌ماندگی، بی‌سوادی، فقر و توسعه‌نیافتگی نکرده‌اند، بلکه تجربه‌ی دوساله‌ی حکومت آن‌ها به ژرفنای این بحران افزوده و آن‌ها را دو چندان کرده‌است.

اما تنها جنبه‌ی داخلی ناکامگاری طالبان نیست که نگرانی و یأس متحدان آن‌ها را برانگیخته‌است، این رژیم در عمل به پیمان و تعهدات بین‌المللی خویش نیز کار کارستانی نکرده‌است و حتا هیچ علاقه و میلی هم به عملی نمودن آن تعهدات از خود نشان نمی‌دهد. رژیم گروه طالبان در افغانستان به‌گونه‌ی مکرر از سوی نهادهای بین‌المللی و دولت‌های جهان، به عهدشکنی و زیرپا گذاشتن تعهداتی هم‌چون؛ برداشتن محدودیت‌های کار و تحصیل زن، آزادی بیان و اجازه‌ی اطلاع‌رسانی رسانه‌های داخلی متهم شده‌است.

موارد بالا و دگر موارد از این دست به روشنی نشان می‌دهند که هم‌پیمانی و اتحاد میان طالبان و کشورهای دور و نزدیک منطقه و جهان،‌ اتحادهایی مشروط و براساس منافع دوسویه هستند، و اگر برخورد نامعقول و تندروانه‌ی طالبان با مسائل داخلی و خارجی ادامه پیدا کند، ممکن در آینده‌های نه‌چندان دور؛ ما شاهد گسست این اتحادها و قطع کمک‌های مالی و سیاسی به رژیم این گروه در افغانستان باشیم. رژیمی که بندِ نافش به همین کمک‌های خارجی بسته‌است و اگر این کمک‌ها قطع شوند، خودِ این رژیم – و از برکت آن مردم افغانستان- وارد یکی از عمیق‌ترین فاجعه‌های انسانی و اقتصادی عصرحاضر خواهند شد. در چند روز آغازین زمام‌داری طالبان بر کابل، به حکم تجربه و چشم؛ ما شاهد شکنندگی حیرت‌آور ارزش پول افغانی بودیم، مضاف بر این‌که بنابر گزارش‌های متعدد سازمان‌ها و بنیادهای جهانی اکثریت مطلق مردم افغانستان در آستانه‌ی گرسنگی قرار داشته و حتا تضمین غذایی نیز ندارند؛ پس یک تکانه‌ی نامقدار دگر می‌تواند باعث افتادنِ این قطار متروک و مهجور به تهِ دره شود، و این گفته‌های نخست‌وزیر قطر در واقع زنگ خطری است که از افتادن این قطار هشدار می‌دهد.