افزایش فساد تحت حاکمیت طالبان؛ جایگاه افغانستان در «شاخص فساد» سه پله سقوط کرد

افغانستان در تازه‌ترین گزارش شاخص «ادراک فساد» سازمان شفافیت بین‌الملل که دی‌روز منتشر شد، سه پله سقوط کرده و در جایگاه 165 از 180 کشور جهان قرار گرفته است.

این در حالی است که در سال 2023 جایگاه افغانستان 162 در میان 180 کشور و امتیاز آن 20 از 100 بود. اما در سال 2024، امتیاز افغانستان به 17  کاهش یافته است که بر بنیاد معیارهای این شاخص، نشان‌دهنده‌ی «وخامت وضعیت فساد» در این کشور تحت حاکمیت طالبان است.

از سویی هم، نگاه به معلومات منتشر شده از سوی این سازمان در سال‌های گذشته نشان می‌دهد که وضعیت بحرانی افغانستان از رهگذر فساد به ویژه در دوره‌ی حاکمیت طالبان تشدید شده است. طوری که در سال 2021 (بازگشت طالبان به قدرت) افغانستان در جایگاه 174 (سه‌پله پایین‌تر از 2020) قرار گرفت. همچنان در سال 2023 این کشور با سقوط 12 پله‌ای از جایگاه 150 در سال گذشته‌ی آن، به 162 تنزل کرد.

افغانستان اما در سال 2010 به عنوان فاسدترین کشور جهان شناخته شد و از آن زمان تا کنون به طور مداوم در پایین‌ترین رتبه‌های در این شاخص قرار داشته‌است. همچنین این کشور در سال 2012، در جایگاه 174 از176  کشور، سومین کشور فاسد جهان بود.

در همین‌حال، کشورهای همسایه‌ی افغانستان نیز وضعیت نگران‌کننده‌ای دارند. تاجیکستان با19  امتیاز در جایگاه164  قرار دارد، در حالی‌که ترکمنستان و بروندی جایگاه مشابه با افغانستان دارند. ایران با 23  امتیاز در جایگاه 151 و پاکستان با 27  امتیاز در جایگاه 135  قرار دارند.

در مقابل، کشورهای پیشرفته همچنان در بالاترین رتبه‌های این شاخص قرار دارند. دنمارک با 90  امتیاز در جایگاه اول قرار گرفته و پس از آن فنلند، سنگاپور، نیوزیلند و لوکزامبورک به ترتیب در جایگاه‌های دوم تا پنجم قرار دارند.

شاخص «ادراک فساد» که به طور گسترده‌ای برای ارزیابی فساد در بخش عمومی کشورها استفاده می‌شود، از منابع مختلف معتبر جهانی مانند بانک جهانی و مجمع اقتصاد جهانی گردآوری شده و بر بنیاد بررسی‌های کارشناسان در زمینه‌ی فساد، اختلاس و دیگر رفتارهای فاسد تهیه می‌شود. این شاخص نه تنها وضعیت فساد در دولت‌ها را نشان می‌دهد، بلکه می‌تواند راهنمایی برای اقدامات لازم در جهت کاهش فساد و افزایش شفافیت در نهادهای دولتی باشد.

این شاخص از مقیاس 0 تا 100 برای ارزیابی فساد در بخش عمومی کشورها استفاده می‌کند. در این مقیاس، 0 به معنای بیشترین میزان فساد و 100 به معنای پاک‌ترین و کم‌ترین میزان فساد است. هر چه امتیاز یک کشور نزدیک به صفر باشد، نشان‌دهنده‌ی فساد گسترده‌تر و ضعف در «شفافیت و پاسخ‌گویی» در نهادهای دولتی است. بالعکس، کشورهای با امتیاز بالاتر، به‌ویژه نزدیک به 100، معمولاً دارای سیستم‌های دولتی «شفاف‌تر و کم‌تر فاسد» هستند.

به باور کارشناسان، با توجه به وضعیت بحرانی فساد در افغانستان و عدم توانایی در بهبود شرایط، کاهش امتیاز افغانستان در این شاخص، علاوه بر ایجاد مانع در روند توسعه‌ی اقتصادی، می‌تواند بر ثبات اجتماعی و سیاسی این کشور نیز اثرهای منفی بگذارد.